ستارگان دوتایی عناق و سها

ستارگان دوتایی عناق و سها

ستاره های دوتایی دیدگانی شامل ستاره هایی هستند که جدایی زاویه ای بینشان از دید ساکنان زمین بسیار کم برای مثال در حد چند دقیقه قوسی است تا حد چند ثانیه قوسی.شاید بتوان گفت قدیمی ترین ستاره دوتایی دیدگانی شناخته شده ستاره عناق(ستاره پرنورتر) و ستاره سها در دسته ملاقه بزرگ صورت فلکی دب اکبر باشد که جدایی آنها به 11 دقیقه قوسی می رسد و با چشم غیرمسلح نیز قابل تفکیک است.چشم انسان جدایی های کمتر از 9 یا 10 دقیقه را به سختی تفکیک می کندو برای مشاهده جدایی های از این کمتر باید از دوربین یا تلسکوپ استفاده نمود.

ستاره دوتایی اسب و اسب سوار (عناق و سها) در صورت فلکی دب اکبر اولین دوگانه های دیدگانی می باشد که از آن برای تعیین دید تک تیر اندازها در ایران باستان استفاده می شده است و اکنون رصد آن با دوربین دو چشمی بسیار زیباست.
البته این دو گانه را به اسم عناق و سها نیز می شناسند و و جدایی زاویه بین آن ها  به 11 درجه می رسد.
همچنین عناق با قدر 2 و سها با قدر 4 در آسمان می درخشند.
اطلاعات رصداین دو ستاره در ادامه آمده است:

عِناق و سُها دو تا از ستاره های دب اکبر هستند که هر دو تقریباً از ما 80 سال نوری فاصله دارند اما به حدی فاصله شان از هم زیاد است که نمی توان آنها را ستاره ای دوگانه فرض کرد. از عناق و سها برای تعیین دید خوب استفاده می کنند .به این دوستاره لقب اسب و سوار اسب داده شده است. جدایی بین عناق و سها 11 دقیق قوسی می باشد. (1درجه=60 دقیقه)

کشف اولین ستاره دوتایی قابل مشاهده  با کمک تلسکوپ رادر سال 1650 به Riccoli  نسبت می دهند که ستاره جفت یا همدم ستاره عناق در صورت فلکی خرس بزرگ  می باشد که جدایی دو مولفه 14 ثانیه قوسی است.کشف ستاره های دوتایی همچنان ادامه داشت تااینکه john michell  درسال 1767 با ارائه مقاله ای ارتباط گرانشی ومطابقت با بعضی قوانین عمومی حرکت را نشان می داد.ستاره هایی که دارای ارتباط فیزیکی هستند با دوره ایی  چندین ساله بدور یکدیگر چرخیده وبا گذشت چند سال وحتی چند ماه در مورد برخی از آنها براحتی می توان چرخش آنها را اندازه گیری کرد.دوره چرخش بعضی ستاره های دوتایی به چند صد تا  هزار سال هم می رسد.دو ستاره در واقع حول مرکز جرم مشترکشان می چرخند وهرچه بهم نزدیکتر باشند سرعت چرخش شان بدور هم بیشتر است.
  

ستارگان دوتایی، خود، انواع مختلف دارند که در اینجا تعدادی از آنها را معرفی می کنیم:

1. دوتایی های دیدگانی: این ستارگان اصلا دوتایی نیستند! بلکه فقط دوتایی به نظر می رسند. مثلاً دو ستاره ی معروف در صورت فلکی دب اکبر وجود دارد، به نامهای «عِناق» و «سُها»، که بسیار به هم نزدیک به نظر می رسند. ولی در واقع هیچ نسبتی با هم ندارند و تنها از دید ما در یک خط دید قرار گرفته اند.

2. دوتایی های مرئی: اینها دوتایی های واقعی هستند و بوسیله ی پیوند گرانشی بینشان به دور هم می گردند. این دوتایی ها با تلسکوپ قابل رؤیت هستند. بعضی ها را مثل بتا- دجاجة با تلسکوپهای کوچک نیز می توان دید. وبعضی ها هم به تلسکوپهای قدرتمند نیاز دارند. سرعت گردش ظاهری اینها خیلی کم است و یک دوره گردش قرنها طول می کشد.

3. دوتایی های گرفتی: این دوتایی ها برعکس دوتایی های مرئی خیلی به هم نزدیک اند و با تلسکوپ نمی توان آنها را از هم تفکیک کرد. پس چگونه آنها را می بینند؟ در واقع صفحه ی گردش مداری این نوع از دوتایی ها به گونه ایست که در هر دور گردش، یکی از ستاره ها - مثل خورشید گرفتگی - جلوی دیگری را می گیرد و مانع رسیدن نور آن به ما می شود، در نتیجه ما نمی توانیم نور یکی از ستاره ها را ببینیم و نور کل، کم و زیاد می شود. ما از روی آهنگ کم و زیاد شدن نور ستاره می فهمیم که آن در حقیقت دو ستاره است، که یکی در حال گردش به دور دیگری است.

4. دوتایی های طیفی: بعضی دوتایی ها بقدری به هم نزدیک اند که امکان تفکیک آنها بوسیله ی قوی ترین تلسکوپ ها هم نیست. در این زمان می توان از روش طیف سنجی استفاده کرد. بدین ترتیب که زمانی که یکی از دو ستاره در حال چرخش، به سمت ما حرکت می کند، رنگش به علت اثر دوپلر به آبی متمایل می شود، و ستاره ی دیگر در مسیر چرخش در حال دور شدن از ما است و رنگش به سمت قرمز متمایل می گردد، به اصطلاح طیفش دچار انتقال به قرمز می شود. پس از نیم دور، همین اتفاق به صورت برعکس روی می دهد.