نوشته شده در ارسال شده در آموزشی.

پاسخ سوال مسابقه روز نجوم ستاره پارسی: تیشتر پرنور ترین ستاره آسمان

تیشتر در منابع زرتشتی ایزد باران دانسته شده است. ستاره مظهر او شباهنگ است. هرسال پس از چیرگی بر اپوش (دیو خشکسالی) مخزن باران در دریای فراخکرد را باز میکند.تیشتر

ماه هشتم تقویم ایرانی، آبان، متعلق به فرشته بزرگ تیشتر است. در این ماه به وفور بارندگی پیش میآید، به همین دلیل نام آنرا آبان گذاشته‌اند. بنا به این افسانه تمام آبها در امر تیشتر می‌باشند.

تیشتر اسم باستانی و اصیل پرنورترین ستاره آسمان شب در فرهنگ غنی ایران است . در کتاب اوستا تیشتر نام فرشته باران است که چهارمین ماه از سال و ستاره ای به همین نام بدو منصوب است و نیز سیزدهمین روز از هر ماه به این فرشته اطلاق شده است که تقارن نام این روز و نام ماه را تیرگان می نامیدند و به جشن و عبادت مشغول می شده اند و از اعیاد بزرگ بشمار می رفته است.
تیشتر شباهنگ یا شعرای یمانی  پر نور ترین ستاره آسمان شب که با نام های سیروس Sirius  و ستاره سگDog Star و نیز با نام های Canicula ,Aschere,Alpha Canis Majoris,HR2491,HD48915   هم شناخته می شود، در صورت فلکی کلب اکبر واقع است که در حقیقت به عنوان سگ بزرگ شکارچی یا همان صورت فلکی جبارOrionشناخته می شود؛ به همین دلیل به این ستاره نام ستاره سگ هم داده شده است.نام سیروس از یونان باستان و کلمهsearing یا scorching   به معنای داغ و سوزان گرفته شده است.مسلما" این نام در خور ستاره ای درخشان با قدر ظاهری (1.47-)میباشد.

از قدیم و در نیم کره شمالی، دو ستاره شعرای شامی(Procyon) و مرزم (Mirzam) یا بتای کلب اکبر به دلیل اینکه پیش از سیروس طلوع می کردند،به عنوان ستارگان آشکار کننده تیشتر یا شعرای یمانی  شناخته می شدند. مشهور است که در دیرباز،اولین نشانه های طلوع این ستاره در مصر،مقارن بود با زمان بالا آمدن رود نیل.(البته این امر بدلیل انحراف جزئی مدار زمین با گذر زمان ،در حال حاضر صحت ندارد)این ستاره در شرایط مناسب در روز نیز با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است.

تیشتر یا شعرای یمانی  به عنوان راسی از مثلث زمستانی هم شناخته می شود.دو راس دیگر این مثلث را ستارگان ابط الجوزا در صورت فلکی جبار و شعرای شامی در کلب اصغر تشکیل می دهند.

تیشتر یا شعرای یمانی  ،ستاره ای سفید و در رده بندی طیفی  در رده  A1 قرار دارد.این ستاره اکنون در مرحله هیدروژن سوزی قرار دارد و دمای سطح آن به 9880 درجه کلوین می رسد.

یکی از دلایل روشنایی زیاد این ستاره ،درخشندگی نسبتا" زیاد آن است که در حدود 26 برابر درخشندگی خورشید می باشد.اما دلیل اصلی این موضوع به فاصله کم آن از ما بر می گردد. تیشتر یا شعرای یمانی  در فاصله 8.6 سال نوری از ما قرار دارد که در حدود دو برابر فاصله نزدیک ترین ستاره از ما (آلفای قنطورس) می باشد.در واقع تیشتر یا شعرای یمانی  پنجمین ستاره نزدیک به خورشید است.

تیشتر یا شعرای یمانی  ستاره ای غنی از فلزات است و بیش از سه برابر خورشید،فلز دارد.

این ستاره با شعاعی در حدود 1.75 برابر خورشید و سرعت وضعی 16 کیلو متر در ساعت،در مدت 5/5 روز زمینی ،یک بار به دور خود می چرخد.

، شباهنگ ، شعرای یمانی،  تیشتر



شهرت عمده تیشتر یا شعرای یمانی ، به دلیل وجود همدمی کوچک، کم نور و دارای قدر ظاهری 8.44 می باشد.در سال 1844 دانشمندی  بنام بسل به تحلیل نحوه حرکت تیشتر یا شعرای یمانی  پرداخت و سر انجام در سال 1862 به حضور سیروس B پی برد. هر چند که سیروس B از نظر ظاهری ،10000 بار کم نور تر از تیشتر یا شعرای یمانی  یا سیروسA  است اما بسیار گرمتر از تیشتر یا شعرای یمانی  است.این ستاره به رنگ آبی و سفید و دارای دمای سطحی در حدود 24800 کلوین است.علی رغم آن که این دو ستاره  چند ثانیه قوس از هم فاصله دارند(در بیشترین جدایی زاویه ای مقدار آن به 11 ثانیه قوسی می رسد)،اما بدلیل نور شدید تیشتر یا شعرای یمانی  ،مشاهده سیروس B بسیار دشوار می باشد.برای مشاهده همدم به یک تلسکوپ با قطر حداقل 10 اینچ احتیاج است.

تنها در حالتی یک ستاره  هم می تواند کم نور باشد و هم بسیار داغ که جثه ای کوچک داشته باشد.سیروس B  فقط 0.92 زمین اندازه دارد و درخشندگی کلی آن تنها 2.4 درصد خورشید است.

این دو ستاره که  ستاره دوتایی اخترسنجی هم به حساب می آیند در مداری با دوره تناوب 1/50 سال به دور هم می چرخند. میانگین فاصله آن ها از هم 19.8 واحد نجومی است.این دو در سال 1994 و در آینده در سال 2044 به نزدیک ترین فاصله از هم می رسند(8.1 واحد نجومی) و نیز در سال 2019 بیشترین فاصله را از هم می گیرند(31.5 واحد نجومی).

با توجه به حرکت انتقالی و داده های طیف سنجی، جرم سیروس A و B  به ترتیب 2.12 و 1.03 برابرجرم خورشید محاسبه شدند.سیروس B   یکی از سه کوتوله سفید معروف آسمان شب می باشد. دو ستاره دیگر شعرای شامی B  و 40 Eridani B هستند.جرم زیاد و اندازه کوچک این ستاره ،عامل ایجاد جسمی با چگالی فوق العاده بالای 1.7 تن در یک سانتی متر مکعب (در حدود یک قاشق چای خوری) می باشد.غالب جرم آن را مانند اکثر کوتوله های سفید ،کربن و اکسیژن تشکیل داده و این ستاره به کندی در حال سرد شدن است.این ستاره در گذشته دور احتمالا" از تیشتر یا شعرای یمانی  پر نور تر و پر جرم تر بوده است. در حدود 250 میلیون سال پیش سیروس B احتمالا ستاره ای در رده طیفی B3 و با جرمی در حدود 6،7  برابر خورشید بوده است که پس از تبدیل شدن از غول سرخ به کوتوله سفید 80% از جرم خود را از دست داده است.