دایرةالبروج

 تا به حال شنيده ايد که کسي بگويد من متولد خرچنگ هستم. يا متولد سنبله يا ... چرا فقط از نام دوازده صورت فلکي اينگونه نام برده مي شود؟ مثلا چرا کسي متولد دب اکبر يا جبار نيست؟

دایرةالبروج مسیر حرکت ظاهری سالانهٔ خورشید نسبت به زمین، بر روی کره سماوی است.

دایرةالبروج دایره‌ای فرضی در آسمان است که ظاهراً (از دید ساکنان کرهٔ زمین) به نظر می‌آید که خورشید در مدت یک سال آن دایره را طی می‌کند.

این دایره در حقیقت مدار حرکت انتقالی زمین را به دور کرهٔ خورشید مشخص می‌کند و در واقع طرح مدار زمین بر کرهٔ آسمان است یعنی دایره‌ای است که از تلاقی سطح مدار حرکت انتقالی زمین با کرهٔ آسمان که آن را اصطلاحاً فلک ثوابت نامیده‌اند پیدا می‌شود.

دایرةالبروج نیز همراه با منطقةالبروج بوسیله بروج دوازدگانه تقسیم می شود..

وضعیت دائرةالبروج در آسمان

به علت زاویه داشتن محور کرهٔ زمین با محور حرکت انتقالی زمین، بین دائرةالبروج و استوای سماوی هم زاویه‌ای به همان اندازهٔ '۲۶ °۲۳ وجود دارد. دو نقطهٔ تلاقی بین دائرةالبروج و استوای سماوی، اعتدال بهاری و اعتدال پائیزی نامیده می‌شوند. وقتی خورشید در نقطهٔ اعتدال بهاری (زاویهٔ صفر) قرار می‌گیرد، فصل بهار در نیمکرهٔ شمالی (و فصل پائیز در نیمکرهٔ جنوبی) آغاز می‌شود و وقتی خورشید در نقطهٔ اعتدال پائیزی (زاویهٔ ۱۸۰ درجه) قرار می‌گیرد، فصل پائیز در نیمکرهٔ شمالی (و فصل بهار در نیمکرهٔ جنوبی) آغاز می‌شود.

در مقابل خورشید بر روی دایرةالبروج به دو نقطه مقابل هم می‌رسد که بیشترین انحراف زاویه‌ای از استوای سماوی را دارند که راس‌السرطان در نیمه شمالی آسمان و راس‌الجدی در نیمه جنوبی آسمان می‌باشند که به دو نقطه انقلابین تابستانی و زمستانی مشهورند.

شمالی‌ترین نقطهٔ دایرةالبروج را نقطهٔ انقلاب تیر و جنوبی‌ترین نقطهٔ آن را انقلاب دی می‌گویند که خورشید به ترتیب حدود ۲۲ ژوئن مطابق ۳۱ خرداد و ۲۲ دسامبر مطابق ۳۰ آذر به این نقاط می‌رسد.

تقسیم‌بندی دایرةالبروج

دائرةالبروج نیز همراه با تقسیم منطقةالبروج به ۱۲ بخش مساوی (هر بخش یک برج، معادل ۳۰ درجه یا دوبعد ساعتی) تقسیم می‌شود. در دوهزارسال‌قبل از میان ۱۲ صورت فلکی عبور می کرده و برج‌ها بوسیله آنها نامگذاری شده‌است که امروزه بعلت حرکت تقدیمی زمین با پیوستن صورت فلکی حوا(مارافسای) که در میان دو صورت فلکی کژدم و صورت فلکی کمان و در گذر برج قوس قرار دارد عملا دایرةالبروج از ۱۳ صورت فلکی عبور می کند اما این به معنی افزوده شدن بر برج‌های دوازده‌گانه نیست. هر بخش از دایرة البروج نماینده یک برج است. حرکت انتقالی زمین به دور خورشید موجب می‌شود که در هر ماه از سال خورشیدی، خورشید ظاهراً درون یکی از این برج‌های دوازده‌گانه قرار بگیرد. در حقیقت برج از تقسیمات منطقةالبروج است که دایرةالبروج در مرکز منطقةالبروج و میزان این تقسیم بندی است.

نامگذاری برج‌ها

در زیر نام ۱۲ برج دائرةالبروج آورده شده است. این نام‌ها در اصل از ۱۲ صورت فلکی منطقةالبروج گرفته شده است. باید دانست که این نامگذاری بیش از دو هزار سال قدمت دارد و در حال حاضر به دلیل پدیده‌ای به نام تقدیم اعتدالین، ۱۲ صورت فلکی منطقةالبروج نسبت به ۱۲ برج هم‌نام آنها در آسمان جابجا شده و تقریباً هر صورت فلکی به اندازهٔ یک برج (معادل ۳۰ درجه) به سمت شرق آسمان حرکت کرده است.

در بعضی نوشته‌های فارسی (قدیم) برج (آبام)، دائرةالبروج (آبامگرد)، منطقةالبروج (آبامگاه)، سیاره (گویال) نام گرفته‌اند.

برج‌های دوازده‌گانه

نام برج‌های دوازده‌گانهٔ دائرةالبروج با (معانی) و دیگر اسامی آنها عبارت است از:

    برج حمل: (قوچ) قوچ - بره - گوسفند - گوسپند
    برج ثور: (گاو نر) گاو - گاو نر
    برج جوزا: (دوپیکر) دوپیکر - توأمان - زُروان
    برج سرطان: (خرچنگ) خرچنگ - چنگار
    برج اسد: (شیر) شیر یا شیر بزرگ - اسد اکبر - شیراختر
    برج سنبله: (خوشه) خوشه - دوشیزه - عذرا - آناهیتا
    برج میزان: (ترازو) ترازو
    برج عقرب: (کژدم) کژدم - گژدم
    برج قوس: (کمان) کمان - کماندار - کمانگیر - آرش - آرش کمانگیر - رامی - نیماسپ
    برج جدی: (بزغالهٔ نر) بزغاله - بز - بز دریایی - کُریشک
    برج دلو: (آب کش) آب کش - آبریز - بُرز - ساکب الماء
    برج حوت: (ماهی) ماهی یا دوماهی - سمکةالشمالیة

در جدول زیر نام برج‌ها به مراه ماه معادل در سال خورشیدی آمده است. ستون تاریخهای نجومی، روزهایی را مشخص می‌کند که خورشید بطور میانگین در داخل هر برج قرار می‌گیرد.

برج و صورت فلکی

در قدیم گاه به جای واژهٔ صورت فلکی از معادل عربی آن یعنی برج استفاده می‌شده است. به همین دلیل هنوز هم چنین استفاده‌ای از کلمهٔ برج صورت می‌گیرد.

اما باید به اختلاف این دو واژه توجه شود: صورت فلکی به مجموعهٔ چند ستاره که شکلی خاص را در ذهن بیننده القاء می‌کنند گفته می‌شود، در حالی که برج به هر یک از تقسیمات دوازده‌گانهٔ دائرةالبروج اطلاق می‌گردد. معادل روزهای ماههای میلادی نسبت به ماههای هجری خورشیدی بعلت تعدیل و تطبیق کبیسه‌های گاهشماری‌ها در بعضی سالها به ندرت به اندازه یک روز متفاوت می باشد.

در دایره البروج چه می گذرد؟

می دانیم که مسیر حرکت ظاهری خورشید بر روی کره ی سماوی، « دایره البروج » نامیده می شود. خورشید در طول سال، یک بار دایره البروج را پیموده و پس از ۲۵/۳۶۵ روز به مکان ابتدایی خود باز می گردد. در این بین نیز از میان  ۱۲ صورت فلکی که هر یک نمایانگر یک برج هستند، عبور می کند و چهار فصل بوجود می آورد، که هر یک شامل سه برج می باشد.   فصل بهار : خورشید در روز اول فروردین، درست در لحظه ی تحویل سال نو، وارد نقطه ی « اعتدال بهاری می شود. این نقطه که در برج حمل ( بز ) قرار دارد، دارای « میل » و « بعد » صفر می باشد. در این هنگام بر روی  زمین ، در طول و عرض جغرافیایی صفر درجه، یعنی محل تلاقی مدار « استوا » و « نصف النهار مبدأ » ، خورشید عمود    می تابد.

گوی سوزان منظومه ی ما، همراه با ارتفاع گرفتن در آسمان، وارد برج ثور ( گاو ) می شود و این، یعنی فرا رسیدن اردیبهشت ماه. در نخستین روز از این ماه، « میل » خورشید ۷+ درجه و ۴۹ دقیقه، و « بعد » آن  ۲ ساعت می باشد.

   برج جوزا ( دوپیکر )، در خرداد ماه پذیرای خورشید خواهد بود. در روز یکم خرداد، « میل » خورشید ۱۵+ درجه و ۳۸دقیقه،  و « بعد » آن ۴ ساعت می باشد.

   فصل تابستان : ورود خورشید به برج سرطان ( خرچنگ ) در روز اول تیرماه، یعنی فرا رسیدن « انقلاب تابستانی » . نقطه ای که در آن « میل » خورشید ۲۳+ درجه و ۲۷ دقیقه، و « بعد » آن ۶ ساعت خواهد بود. در این زمان، خورشید به بیشترین ارتفاع خود در آسمان می رسد و ساکنان عرض جغرافیایی ۲۳ درجه و ۲۷ دقیقه ی شمالی، و طول جغرافیایی ۹۰ درجه ی شرقی، آن را درست بالای سر خود ملاقات خواهند کرد.

   ارتفاع گرفتن خورشید در آسمان متوقف می شود. مادر سوزان کشور آفتاب، از این زمان به بعد شروع به کم کردن ارتفاع خود در آسمان کرده و در مرداد ماه ، به سراغ برج اسد ( شیر ) می رود. در نخستین روز از این ماه، « میل » خورشید ۱۵+ درجه و ۳۸ دقیقه، و « بعد » آن ۸ ساعت خواهد بود.

   دوشیزه ی آسمان ( سنبله ) نیز در شهریور ماه میزبان گوی سوزان منظومه شمسی خواهد بود. در تاریخ یکم شهریور « میل » خورشید ۷+ درجه و ۴۹ دقیقه، و « بعد » آن ۱۰ ساعت می باشد.

   فصل پاییز : قلب تپنده ی منظومه ی شمسی با فرا رسیدن مهرماه، به میهمانی برج میزان ( ترازو ) می رود تا برای دومین بار در سال، استوای سماوی را ملاقات کند. این نقطه که به « اعتدال پاییزی » شهرت دارد، دارای « میل »   صفر درجه، و « بعد » ۱۲ ساعت می باشد. بنابراین در اولین روز پاییز ( یکم مهر )، در عرض جغرافیایی صفر درجه و     طول جغرافیایی ۱۸۰ درجه ی شرقی، هنگام ظهر، هیچ سایه ای بر روی زمین نخواهید یافت ، چون خورشید در این نقطه عمود  می تابد.

   شاهکار آسمان تابستانی، عقرب، در آبان ماه میزبان تک ستاره ی درخشان روزهای زمین خواهد بود. در نخستین روز آبان، « میل » خورشید ۷- درجه و ۴۹ دقیقه، و « بعد » آن ۱۴ ساعت خواهد بود.

   شاهزاده ی آسمان، در آذرماه به ملاقات برج قوس ( کمان ) خواهد رفت. روز یکم آذر، زمانی است که خورشید در   « میل » ۱۵- درجه و ۳۸ دقیقه و « بعد » ۱۶ ساعت قرار می گیرد.

   گوی سوزان منظومه ی شمسی، در نخستین روز از دی ماه، همزمان با ورود به برج جدی ( قوچ )، به کمترین ارتفاع خود در آسمان می رسد. در این  نقطه که به « انقلاب زمستانی » شهرت دارد ، « میل » خورشید ۲۳-درجه و ۲۷ دقیقه، و « بعد » آن ۱۸ ساعت خواهد بود. اگر مایل به ملاقات آن در « سرسو » هستید، سری به  عرض جغرافیایی ۲۳ درجه و ۲۷ دقیقه ی جنوبی، وطول جغرافیایی ۹۰ درجه ی غربی بزنید.

   قلب تپنده ی منظومه ی شمسی که انگار جانی دوباره گرفته، شروع به افزایش ارتفاع خود در آسمان کرده و در بهمن ماه، برج دلو ( ریزنده ی آب ) را ملاقات می کند. در نخستین روز از بهمن ماه، « میل » خورشید ۱۵- درجه و   ۳۸ دقیقه، و « بعد » آن ۲۰ ساعت خواهد بود.

   مشعل فروزان آسمان، در اسفندماه به میهمانی ماهی آسمانی، برج حوت می رود. در نخستین روز از ماه اسفند، « میل » خورشید ۷- درجه و ۴۹ دقیقه، و « بعد » آن ۲۲ ساعت می باشد.

   و سرانجام… گوی سوزان منظومه ی شمسی، شاهزاده ی آسمان، گرمی بخش سیاره ی ما و قلب تپنده ی کشور آفتاب، خسته از سفری یک ساله در افلاک، درست در لحظه ی تحویل سال نو، به خانه ی خویش باز می گردد. نقطه ی   « اعتدال بهاری »، خانه ی امن او، جایی است که به « میل » و « بعد » صفر درجه می رسد. ما نیز شادمان از تابش عمود او در طول و عرض جغرافیایی صفر درجه، لحظه ی تاریخی ورودش به نقطه ی اعتدال بهاری را در نخستین روز از سال نو، جشن می گیریم

   مطالبی که درباره ی ارتفاع خورشید در آسمان بیان شد، جملگی مربوط به نیم کره ی شمالی زمین می باشند. اما جالب است بدانید که نیم کره ی شمالی و جنوبی زمین، از نظر آمد و شد فصل ها، معادل شش ماه ( دو فصل ) با یکدیگر اختلاف دارند؛ بطوریکه در روز اول فرودین، خورشید در نیم کره ی شمالی زمین در نقطه ی اعتدال بهاری، و در نیم کره ی جنوبی، در نقطه ی اعتدال پاییزی قرار می گیرد.

   در نخستین روز از تیر ماه، در حالی که خورشید به بیشترین ارتفاع خود در آسمان نیم کره ی شمالی زمین رسیده و در نقطه ی انقلاب تابستانی قرار می گیرد، همزمان به کمترین ارتفاع خود در آسمان نیم کره ی جنوبی می رسد و این، یعنی انقلاب زمستانی. در آغازین روز از ماه مهر، مردم نیم کره ی شمالی اعتدال پاییزی، و مردم نیم کره ی جنوبی، اعتدال بهاری را پیش روی خود می بینند و سرانجام در روز اول دی ما ه، ما شمالی ها خورشید را در کمترین ارتفاع خود در آسمان، یعنی انقلاب زمستانی، و جنوبی ها آن را در بیشترین ارتفاعش در آسمان، یعنی انقلاب تابستانی ملاقات خواهند کرد.