ماه گرفتگی کلی دوم اسفند ماه 1386

ماه گرفتگی کامل

در روز پنج شنبه دوم  اسفند سال 1386 خیامی ماه گرفتگی کاملی از ساروس 133  در کشورمان قابل مشاهده است. شورای مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران بر پایه آخرین دستاوردهای نجومی اعلام کرد که  این گرفت از ساعت 5 و 13 دقیقه بامداد پنجشنبه 2 اسفند 1386  شروع می شود.  هرچند ماه گرفتگی نیمسایه ای ساعتی قبل از آن آغاز می شود اما بدلیل عدم حساسیت کافی چشم انسان، قادر بدیدن تغییر نورانیت ماه نیستیم.

ماه گرفتگی یا خسوف کلی وقتی روی میدهد که کره ماه وارد سایه کامل کره زمین می شود. اگرچه این ناحیه تیره ترین قسمت سایه کره زمین است اما با این حال به علت اینکه مقداری از اشعه های نور خورشید در لبه کره زمین و به وسیله جو ان تفرق پیدا می کند مقداری نور به کره ماه می رسد . جو کره زمین بیشتر امواج نورانی با طول موج نزدیک به نور آبی را پراکنده می کند. در نتیجه نوری که به کره ماه میرسد دارای مقادیر بیشتری از اشعه های نورانی با طول موج نزدیک به نور قرمز نسبت به نور عادی خورشید است و به همین دلیل است که در طی خسوف رنگ ماه تقریبا مسی یا قرمز کدر به نظر می آید.

اگر در لحظه ماه گرفتگی به ماه سفر کنید مشاهده می‌کنید که بر روی ماه خورشید گرفتگی صورت گرفته است یعنی زمین نور خورشید را مسدود کرده است.
در روز پنج شنبه دوم  اسفند سال 1386 خیامی ماه گرفتگی کاملی از ساروس 133  در کشورمان قابل مشاهده است. شورای مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران بر پایه آخرین دستاوردهای نجومی اعلام کرد که  این گرفت از ساعت 5 و 13 دقیقه بامداد پنجشنبه 2 اسفند 1386  شروع می شود.  هرچند ماه گرفتگی نیمسایه ای ساعتی قبل از آن آغاز می شود اما بدلیل عدم حساسیت کافی چشم انسان، قادر بدیدن تغییر نورانیت ماه نیستیم.

در ساعت 6 و 31 دقیقه سایه زمین تمام قرص ماه را می پوشاند و ماه گرفتگی کلی آغاز می شود. در ساعت 7 و 21 دقیقه ماه گرفتگی کلی تمام شده و ماه شروع به بازشدن می کند. پایان ماه گرفتگی در ساعت 8 و 39 دقیقه اتفاق می افتد. ناظران در شرق و برخی مناطق مرکزی و جنوبی ایران قبل از آغاز گرفتگی کلی به علت غروب ماه مراحل ماه گرفتگی کلی را مشاهده نخواهند کرد. مشاهده این رویداد درمناطق غربی کشورمان ازشرایط مناسبتری برخوردار است. لازم به ذکر آنکه رصد ماه گرفتگی با چشم غیر مسلح نیز امکان پذیر بوده و برای چشمان انسان نیزخطری ندارد. سیاره زحل در هنگام گرفت 2/8 درجه بالاتر از ماه  قرار دارد. گرفت کامل حدود 50 دقیقه به طول می انجامد. در اقیانوس اطلس جنوبی قلب الاسد در زمان ماه گرفتگی پشت ماه پنهان شده و اختفا روی خواهد داد که از ایران قابل مشاهده نیست.

پایان گرفتگی کلی و جزئی در تمام نقاط ایران پس از غروب ماه رخ می دهد.

این گرفتگی غیر از بخش های مرکزی و شرق آسیا و اقیانوسیه در تمام دنیا قابل رویت است که در اروپا، آفریقا (به جز بخش کوچکی از شرق آن) و بخش کوچکی از آسیای غربی این گرفتگی به صورت کلی نیز قابل رویت خواهد بود.

در زمان گرفت کامل امسال رنگ ماه به قرمز مسی نزدیک است و دلیل آن درصد گرفت کامل در این ماه گرفتگی می باشد. علت رنگ سرخ ماه در هنگام ماه گرفتگی کامل، عبور نور خورشید از جو زمین و شکست نور بدرون مخروط سایه است که در این رویداد بر اساس خاصیت ویژه ای،نور قرمز عبور و در مخروط سایه زمین حضور دارد.

اما قدیمی‌ترین خسوف ثبت‌شده در تاریخ مربوط به‌سال ۷۲۱ پیش از میلاد است که بطلمیوس آن را در کتاب مَجِسطی خود به‌طور کامل شرح داده است. رصدگران بابل و یونانیان باستان از روی رصد دقیق ماه‌گرفتگی‌ها متوجه شدند که لبه سایه همواره شکلی شبیه به‌دایره دارد و سپس استدلال کردند که زمین شکلی شبیه به‌کُره دارد و گِرد است. در سال ۴۹۹ پس از میلاد، یک ریاضیدان هندی برای نخستین‌بار به‌طور دقیق و درست، محاسبات مربوط به‌دو پدیده خسوف و کسوف را ارائه داد و... این داستان همچنان ادامه دارد و هنوز هم منجمان به‌هنگام خسوف و کسوف در پیِ سنجش فاصله‌ها و یافتن مواردِ تازه در دنیای نجوم و آزمون دوباره یافته‌های قدیمی‌تر هستند. علاوه‌بر همه این موارد امروزه میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به‌هنگام رُخدادِاین دو پدیده بسیار زیبا چشم به‌آسمان می‌دوزند تا تجربه پیشینیان را بارِ دیگر تکرار کنند. می‌دانید هرگاه زمین، ماه و خورشیدِ درخشان در یک راستا قرار بگیرند بسته به‌این که ماه در میان زمین و خورشید (کسوف) یا زمین میان ماه و خورشید (خسوف) باشد ما شاهد پدیده‌های متفاوتی خواهیم بود.
هر ماه گرفتگی دارای دوره تکرار منظم است بطوریکه خسوف هر ‪ ۱۸‬سال و یازده روز و ‪ ۷‬ساعت و ‪ ۴۹‬دقیقه تکرار می‌شود.
این ماه گرفتگی اولین پدیده ماه گرفتگی کامل در سال ‪ 2008‬میلادی و آخرین ماه گرفتگی در سال ‪ 1386‬خواهد بود.

چرا ماه در هنگام گرفت در تمام­‌سایه زمین ناپدید نمی‌شود بلکه به‌رنگ سرخ تیره‌ای کماکان، با کمی دقت، پیداست؟

 علت، وجودِ جوّ زمین است. گرچه زمین نور خورشید را سد می‌کند و سایه آن در فضا و در مسیر گردش ماه سبب خسوف می‌شود اما نور خورشید در این هنگام در جوّ زمین پخش می‌شود و بخشی از نور در سایه زمین منتشر می‌شود. طول‌موج‌های بلند نورمرئی، یعنی سرخ، بهتر از جوّ عبور می‌کنند و طول‌موج‌های کوتاه بیشتر در جوّ پخش می‌شوند. در نتیجه نور سرخ ضعیف رسیده از جوّ زمین تمام­‌سایه را کمی روشن می‌کند و ماه در اوج خسوف با بازتاب این نور با تَه‌رنگ سرخ ضعیفی پیداست. اما میزان روشنایی و سرخی ماه در هر خسوف کلی تغییر می‌کند که سنجش آن موضوعی جذاب برای منجمان آماتور و دانشمندان است. تاریکیِ ماه گرفته در نگاه اول به‌مسیر ماه در تمام­‌سایه زمین و این که چقدر از وسط سایه عبور کند یا لبه‌ها نزدیک باشد و این که ماه نزدیک به اوج یا حضیض (دورترین و نزدیک‌ترین فاصله از زمین) باشد وابسته است. اما جوّ زمین نیز نقش‌‌بزرگی‌دارد. میزان پوشش ابر در لبه‌های قرص زمین (نسبت به‌ماه) در میزان پراکندگی و جذب نور خورشید تعیین‌کننده است. از سوی دیگر پراکندگی ذرات غبار در جوّ زمین نیز بسیار اثرگذار است. هرچه بیشتر باشند نور بیشتری جذب می‌شود و تمام­‌سایه تاریک‌تر می‌شود و خسوف هم همین‌طور. مثال بارز چنین خسوف تیره‌ای در آذر ۱۳۷۱ رخ داد و از سراسر ایران نیز دیده شد. فوران آتشفشان پیناتوبو در آسیای شرقی چنان جوّ زمین را غبارآلود کرده بود که یکی از تیره‌ترین خسوف‌ها رخ داد.